تحقیق بررسي نيروي انساني ونيازهاي مهارتي كتابداران شاغل در كتابخانه هاي دانشگاهي

دسته بندي : علوم انسانی » مدیریت
بررسي نيروي انساني ونيازهاي مهارتي كتابداران شاغل در كتابخانه هاي دانشگاهي استان خوزستان


چكيده
اين تحقيق با توجه به تحولات مداوم رشته كتابداري و در نتيجه تغيير نيازهاي آموزشي كتابداران، به بررسي وضعيت نيروي انساني و نيازهاي مهارتي كتابداران شاغل در كتابخانه‌هاي دانشگاهي استان خوزستان پرداخته است. در اين پژوهش، تعداد 172 نفر از كتابداران شاغل در كتابخانه‌هاي دانشگاهي استان خوزستان، مورد بررسي قرار گرفته‌اند. نتايج نشان مي‌دهد در حال حاضر بيشترين دوره‌هاي مورد نياز اين كتابداران، فناوريهاي نوين است و آنها براي اينكه خود را با اين تغيير و تحولات حاصل از فناوريهاي مدرن هماهنگ سازند و بتوانند بهترين و مفيدترين خدمات را در كمترين زمان ممكن به شكلي مطلوب ارائه دهند، بايد در اين زمينه‌ها آموزشهاي لازم را ببينند؛ كه لازمه آن برنامه‌ريزي و تدارك اين آموزشها توسط مسئولان ذي‌ربط مي‌باشد.
كليدواژه‌ها: كتابداران، كتابخانه دانشگاهي، آموزش ضمن خدمت، فناوري اطلاعات،

مقدمه
كتابخانه‌ها به عنوان حافظ و اشاعه دهنده دانش بشري در طول تاريخ همواره دستخوش تغيير و تحول بوده‌اند. آينده كتابخانه‌ها بويژه كتابخانه‌هاي دانشگاهي، در گرو همگامي و سازگاري با تغييرات جاري در دانشگاههاي علوم كتابداري و اطلاع‌رساني و فناوريهاي مربوط به آن است. اين امر، مستلزم يادگيريهاي مكرر و آموزشهاي مستمر در حين كار مي‌باشد. «چاتيما ساكنناد» آموزش در محيط كار را اين‌گونه تعريف كرده است: «گستره‌اي از مفاهيم، فرايندها و فعاليتهايي كه كاركنان در محيط كار به دست مي‌آورند. حاصل اين يادگيري بايد به توسعه دانش، مهارت، ارزشها، رفتارها و فعاليتهاي كارمند در محيط كار بينجامد. قبل از اينكه درباره آنچه بايد ياد گرفته شود بحث كنيم، بايد بدانيم به چه مهارتهايي نياز است و چه كساني به اين مهارتها نياز دارند و چه كساني بايد اين مهارتها را بياموزند؟ اين تحقيق در همين راستا و در سراسر كتابخانه‌هاي دانشگاهي خوزستان انجام شده است.

سؤالهاي پژوهش
- كتابداران شاغل در كتابخانه‌هاي دانشگاهي استان خوزستان از نظر جنسيت، سن، سابقه كار، تجربه كاري در مديريتها و بخشهاي مختلف كتابخانه، نوع مدرك و ميزان تحصيلات، چه وضعيتي دارند؟
- كتابداران شاغل در كتابخانه‌هاي دانشگاهي استان خوزستان، به لحاظ شركت در دوره‌هاي آموزش مختلف در چه وضعيتي قرار دارند؟
- از ديدگاه كتابداران، نقش دوره‌هاي آموزشي در ارتقاي مهارتها و ارتقاي شغلي آنها به چه ميزاني است؟
- لزوم برقراري دوره‌هاي آموزشي در بخشهاي مختلف كتابخانه از ديدگاه كتابداران به چه ميزاني است؟
- از ديدگاه كتابداران، نقش انجمنها و سازمانهاي علمي كتابداران، در امر برقراري دوره‌هاي آموزشي به چه ميزاني است؟
- از نظر كتابداران، بهتر است آموزش ضمن خدمت به چه شكلي برگزار شود؟
- مشكلات آموزش ضمن خدمت از ديدگاه كتابداران كتابخانه‌هاي دانشگاهي استان خوزستان چيست؟
فرضيه‌ها
1. بين نوع و ميزان تحصيلات با نيازهاي آموزشي كتابداران رابطه‌اي معنادار وجود دارد.
2. بين دوره‌هاي آموزشي طي شده و نيازهاي مهارتي كتابداران رابطه‌اي معنادار وجود دارد.
3. بين جنسيت كتابداران و نيازهاي مهارتي كتابداران تفاوتي معنادار وجود دارد.

پيشينه تحقيق
مزيناني (1377) در بررسي نيازهاي مهارتي كتابداران شاغل در كتابخانه‌هاي دانشگاهي و مراكز اطلاع‌رساني ايران، نيازهاي مهارتي كتابداران و مديران داراي مدارك تحصيلي گوناگون در مقاطع مختلف را بر اساس 28 اولويت مورد پيمايش قرار داده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد از نظر كل جامعه كتابداران، نيازهاي مهارتي اولويتهاي اول تا پنجم عبارتند از: فناوري اطلاعات، نرم‌افزارهاي كتابخانه‌اي، آشنايي با مراجع تخصصي، آشنايي با بانكهاي اطلاعاتي و مباني رايانه.
فتاحي (1377: 63 ـ 49) با تأكيد بر برخي از زمينه‌‌هاي تأثيرگذار فناوري نوين بر كار كتابخانه‌ها و كتابداران، فناوري اطلاعات را مهمترين جنبه از فناوري جديد پيوسته و در حال تحول و پيشرفت مي‌داند كه كتابداران براي حفظ جايگاه خود، بايد فعالانه با آن آشنا شوند و تأكيد دارد كه به موازات كاربرد فناوري نوين در كتابخانه‌ها، دانسته‌هاي مربوط به اين فناوريها را در كلاسها، همايشها و نمايشگاهها به كاركنان منتقل كنند.
نيك‌كار و فرزين (1379: 58 ـ 47) در بررسي آموزش تكنولوژي جديد اطلاعات به كتابداران و تأثير آن بر بهره‌وري، آموزش را يكي از عوامل مهمي مي‌دانند كه تأثيري قابل توجه در بهره‌وري دارد. آنها نشان داده‌اند 5/87% از كتابداران در انجام امور خود از فناوري جديد استفاده مي‌كنند، 96% آنها نسبت به كسب مهارتهاي جديد احساس نياز مي‌كنند، آنها سواد رايانه‌اي و آشنايي نبودن كامل با پايگاههاي اطلاعاتي و شبكه‌هاي رايانه‌اي را مهمترين نياز آموزشي خود تشخيص داده‌اند.
رزام و الجو[4] (1998) در بررسي آموزش فناوري اطلاعات به نسل تازه كتابداران در كشورهاي در حال رشد، بيان مي‌كنند كه براي فايق آمدن بر چالشهاي جامعه اطلاعاتي و برآورده كردن خواسته‌هاي آن، به تربيت نسل جديدي از كتابداران در حوزه روشهاي نوين ذخيره و بازيابي اطلاعات نياز است. توليد و عرضه بي‌حد و حصر اطلاعات، گسترده‌ شدن افقهاي فكري و فرهنگي، ظهور فناوريهاي نوين، پيشرفتهاي فناوري پردازش اطلاعات و افزايش روزافزون حوزه‌هاي موضوعي و رشته‌هاي جديد، مشخصه‌هاي دنياي امروز هستند كه مسائل اطلاعاتي متعددي را با خود همراه كرده‌اند. حل اين مسائل تنها از طريق درك صحيح موقعيت و آگاهي از چگونگي توليد و زايش اطلاعات، ذخيره، بازيابي، اشاعه و استفاده آن ميسر است.
واتكينز[5] و مارسيل[6] خاطرنشان مي‌كنند: «يادگيري در محيط كار شامل شرايطي از قبيل كارآموزي و توسعه منابع انساني است. بويژه بازآموزي كه شرط برتر است و به آموزش شغلي بازمي‌گردد. موارد بالا همه بر اهميت آموزش بويژه آموزش حين كار كاركنان كتابخانه تأكيد دارند. تحقيق حاضر نيز با روش پيمايشي اهميت، ضرورت و نوع اين آموزش را در استان خوزستان مورد بررسي قرار داده است.

روش پژوهش و ابزار گردآوري اطلاعات
جامعه مورد پژوهش
جامعه مورد پژوهش، 172 نفر از كتابداران شاغل در 52 كتابخانه دانشگاهي استان خوزستان ـ اعم از دانشگاه دولتي، آزاد و پيام نور ـ است. اين تحقيق كتابخانه‌هاي دانشگاهي استان خوزستان (دولتي، آزاد، پيام نور) را شامل مي‌شود.
نوع پژوهش پيمايشي است و بر آن است تا با شناخت وضعيت موجود، شيوه‌هايي را براي ارتقاي سطح مهارت و دانش كتابداران دانشگاهي استان خوزستان ارائه نمايد. ابزار گردآوري اطلاعات پرسشنامه، حاوي 22 سؤال است. اين سؤالها به دو قسمت تقسيم مي‌شوند؛ قسمت اول مربوط به اولويتهاي نيازهاي آموزشي با 20 پرسش است و قسمت دوم اولويتهاي نيازهاي مهارتي است كه سه محور نياز به علوم پايه رايانه، نياز به علوم تخصصي كتابداري و نياز به علوم فناوري اطلاعات را در نظر دارد. پاسخهاي سؤال 21 بر اساس يك مقياس پنج درجه‌اي (طيف ليكرت) از 27 مورد از نمونه مورد بررسي، ارزيابي گرديد. پرسشنامه ميان 172 كتابدار دانشگاهي در استان خوزستان توزيع شد. 18 نفر از كتابداران به پرسشنامه پاسخ ندادند. 107 نفر پاسخ‌دهندگان در دانشگاه دولتي، 37 نفر در دانشگاه آزاد و 10 نفر در دانشگاه پيام نور كار مي‌كردند.

دامنه تحقيق
كتابخانه‌هاي دولتي در اين استان شامل كتابخانه‌هاي مركزي و اقماري دانشگاه شهيد چمران، كتابخانه‌هاي اقماري و مركزي دانشگاه علوم پزشكي جندي شاپور و چندين كتابخانه تابعه در شهرستانهاي استان و همچنين شامل كتابخانه دانشگاه صنعت نفت، كتابخانه آموزشكده فني سازمان آب و برق و كتابخانه ضمن خدمت آموزش و پرورش است.